Придворные королевские церемонии и их рецепция в праздничной жизни Речи Посполитой
DOI:
https://doi.org/10.15826/qr.2020.4.525Ключевые слова:
история культуры Польши XVII и XVIII вв.; придворные церемонии; коронация; похороны; свадьбы; дворцово-парковые комплексыАннотация
Автор прослеживает процесс перехода королевского двора Речи Посполитой к модели организации придворных церемоний по западноевропейскому образцу, длившийся почти два столетия (с XVI по XVIII в.). Первоначально они были созданы по аналогии дворов правителей династии Габсбургов, а с 1640‑х гг. – французских церемоний, доведенных до совершенства при версальском дворе Людовика XIV. Направленные на восхваление монарха в глазах подданных, они получили распространение при дворах королей династии Васа, Михаила-Корибута Вишневецкого, Яна III Собеского и двух монархов династии Веттинов. Множество этикетных элементов и схемы организации придворных церемоний оказались востребованы и приспособлены магнатами и богатым польско-литовским шляхетством, для которых королевский двор в Кракове и Варшаве стал образцом. Автор приходит к выводу о том, что заимствованные культурные модели оказали очень сильное влияние на повседневную жизнь в резиденциях и дворцах, а также на театрализацию частных церемоний знати, проявившуюся в манере одеваться, в движениях, жестах, в стиле исполнявшейся музыки, в иллюминации и фейерверках. Все большее значение приобретали балы, а в XVIII в. – постановки опер и театральных пьес. В этих элементах наиболее отчетливо видны заимствования из практики королевских западноевропейских и местных дворов XVIII в. варшавско-дрезденской династии Веттинов. Тем не менее, в церемониальной культуре польско-литовской знати были сохранены некоторые из традиционных элементов, что особенно заметно в организации свадеб, похорон, а также в религиозных обрядах. Автор утверждает, что в Речи Посполитой при магнатских и шляхетских дворах была создана собственная схема празднования важных семейных торжеств, соединившая в себе элементы как традиционных, так и новых видов церемоний. Аналогичный процесс имел место и в России, где в XVIII в. традиционные обычаи также оказались интегрированы в новую систему организации праздников, заимствованную из Западной Европы, при сохранении ряда самобытных черт.
Библиографические ссылки
AGAD (Archiwum Radziwillowskie). Dz. VI. Nr 80a; Dz XXXIV. Nr 111; (Archiwum Koronne Warszawskie). Dz. Rosyjski. Nr 57f. No 6.
Alewyn, R. (1989). Das große Welttheater. Die Epoche der höfischen Feste. München, C. H. Beck. 139 S.
APL (Zbior Bartoszewiczow). Nr 265.
BC – Biblioteka Czartoryskich w Krakowie. Nr 2740.
Bernatowicz, T. (2011). Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej (1697–1763). Warszawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. 558 p.
BPP – Biblioteka Polska w Paryżu. Nr 26.
Brzezina, M. (Ed.). (1998). Hieronima Floriana Radziwiłła diariusz i pisma różne. Warszawa, Energeia. 264 p.
Chróścicki, J. A. (1974). Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej. Warszawa, PWN. 369 p.
Ciesielski, T. (2004). Koronacje cudownych obrazów w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej. In Jankowski, A., Klonder, A. (Eds.). Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej. Bydgoszcz, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, pp. 195–212.
Ciesielski, T. (2012). Podróże eksportacyjne w czasach saskich. In Saczyńska, M., Wółkiewicz, W. (Eds.). Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, pp. 515–532.
Ciesielski, T. (2014). Anniversary Celebrations in Saxony and Poland during the Reign of Augustus II and Augustus III. In Ciesielski, T. (Ed.). Anniversary Celebrations in Poland and Silesia. Opole, Zabrze, Tarnowskie Góry, Inforteditions, pp. 23–39.
Dalewski, Z. (1995). Ceremoniał koronacyjny królów polskich w XV i początkach XVI wieku. In Kwartalnik Historyczny. Vol. 102. No. 3–4, pp. 37–60.
Fabiani, B. (1976). Warszawski dwór Ludwiki Marii. Warszawa, PIW. 150 p.
Hofmann, C. (1985). Das spanische Hofzeremoniell von 1500–1700. Frankfurt a/M, Bern, Verlag Peter Lang. 315 S.
Kitowic, J. (1985). Opis obyczajów za panowania Augusta III / oprac. M. Dernałowicz, Z. Goliński. Warszawa, PIW. 434 p.
Kodzik, J. (2015). Ceremoniał polskiego dworu królewskiego w XVII wieku z perspektywy niemieckich uczonych. Warszawa, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. 264 p.
KP – Kurier Polski. 1729–1760.
Kutrzeba, S. (1911). Źródła polskiego ceremoniału koronacyjnego. In Przegląd Historyczny. T. 12. Nr. 2, pp. 149–164.
Łopatecki, K., Walczak, W. (Eds.). (2012). Pałac Branickich w Białymstoku. Białystok, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy. Cz. 1. Inwentarze z XVII i XVIII stulecie. Part 1. 295 p.
Mulryne, J. R., Aliverti, M. I., Testverde, A. M. (Eds.). (2015). Ceremonial Entries in Early Modern Europe. The Iconography of Power. Dorchester, Ashgate. 391 p.
Panfil, T. (2008). Numizmaty w polskim ceremoniale dworskim XVI–XVII wieku. In Lileyko, J., Rolska-Boruch, I. (Eds.). Studia nad sztuką renesansu i baroku. T. 9. Ceremoniał i obyczaj w XVI–XVIII wieku. Lublin, Towarzystwo Naukowe KUL, pp. 149–164.
Popiołek, B. (2019). Szlachcic się żeni. Publiczny odbiór prywatnych ceremonii w pierwszej połowie XVIII w. In Perłakowski, A., Wolański, F., Rok, B. (Eds.). Sapientia ars vivendi putanda est. Wokół polityki i kultury. Kraków, Wrocław, Księgarnia Akademicka, pp. 93–113.
Solnon, J.-F. (2014). La cour de France. Paris, Perrin. 866 p.
Staszewski, J. (1986). Polacy w osiemnastowiecznym Dreźnie. Wrocław, Ossolineum. 183 p.
Staszewski, J. (2010). August III Sas. Wrocław, Ossolineum. 336 p.
Taracha, C. (2008). Ceremoniał i etykieta na dworze hiszpańskich Burbonów w XVIII w.. In Lileyko, J., Rolska-Boruch, I. (Eds.). Studia nad sztuką renesansu i baroku. T. 9. Ceremoniał i obyczaj w XVI–XVIII wieku. Lublin, Towarzystwo Naukowe KUL, pp. 101–111.
Tende, G. de. (2013). Relacja historyczna o Polsce / przekład i red. T. Falkowski, wstęp M. Forycki. Warszawa, Muzeum Pałac w Wilanowie. 301 p.
Żeromska-Ciesielska, M. (2001). Narodziny i chrzciny. Próba charakterystyki fragmentu obyczajowości czasów saskich. In Suchojad, H. (Ed.). Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku. Kultura życia i śmierci. Warszawa, Naukowe Semper, pp. 65–74.
Żeromska-Ciesielska, M. (2004). Religijność i obrzędowość świecka rodziny szlacheckiej na przykładzie domów Zawiszów i Szyrmów. In Jankowski, A., Klonder, A. (Eds.). Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej. Bydgoszcz, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, pp. 177–194.
Żórawska-Witkowska, A. (2012). Muzyka na polskim dworze Augusta III w Warszawie. Cz. 1. Lublin, Muzyczne Polihymnia. 602 p.
